Metody kreatywnego rozwiązywania problemów

Metody kreatywnego rozwiązywania problemów to innowacyjne podejście do problemów, pojawiających się w przedsiębiorstwach. Stosowane są w przypadku napotkania się na wszelkie nieprawidłowości, ale też przy tworzeniu całkiem nowych produktów i usług.

Autorytetem w dziedzinie kreatywnego rozwiązywania problemów jest Edward de Bono, maltański lekarz. Opracował on termin myślenia lateralnego (czyli równoległego lub myślenia w bok). Charakteryzuje się ono nowym spojrzeniem na sytuację, dostrzeżeniem dodatkowych możliwości, przeformułowaniem problemu, co daje szansę na rozwiązania go nowymi metodami. Myślenie to stoi w opozycji do myślenia wertykalnego (czyli w głąb), które polega na szukaniu rozwiązań szybkich, logicznych i zgodnych z posiadanymi wzorcami. Edward de Bono opracował metodę 6 kapeluszy.

Metoda 6 kapeluszy

Metoda 6 kapeluszy ma na celu uporządkowanie procesu myślenia i zwiększenie efektywności działania. Kapelusze myślowe sprawiają, że myślimy i pracujemy według jednego, założonego przez nas, kapelusza. Jego kolor i cechy determinują to, jak myślimy. Metoda pozwala zatem skupić się na myśleniu wyłącznie o pozytywach zagadnienia, emocjach z nim związanych bądź obiektywnego patrzenia na pomysł, czy też racjonalne spojrzenie na czyhające zagrożenia.

Uczestnik metody „zakłada” kapelusz w danym kolorze i musi wcielić się w związaną z nim rolę, zmiana koloru kapelusza powoduje zmianę odgrywanej roli.

Metoda jest prosta, praktyczna i skuteczna, została zaakceptowana przez środowisko edukacyjne, korporacje i organizacje na całym świecie. Metoda ta eliminuje konflikty podczas dyskusji, każdy uczestnik przyjmuje określone z góry stanowisko w danej sprawie i nie jest emocjonalnie związany z bronieniem swoich racji.

Jaki wpływ ma kolor kapelusza? Każdy z sześciu kolorów kapeluszy cechuję się innymi aspektami. Oto opis każdego kapelusza:

Kapelusz Czerwony

Emocje, impulsywność i uczucia. Czerwony kapelusz za najważniejszy aspekt problemu uznaje indywidualne wrażenia, intuicje, przeczucia i uczucia w danej chwili. Zakładając ten kapelusz, mamy nakaz wyrażania emocji. Wszystko w tym kolorze wyrażamy subiektywnie, coś się nam indywidualnie podoba lub nie. Nasze uczucia i kropka. W pracy grupowej pozwala na otwarte wyrażanie uczuć: szczerze i prosto z mostu. Bez konsekwencji.

Myśląc spod czerwonego kapelusza moglibyśmy powiedzieć m.in.:

• Myślę, że to się nie powiedzie, jest to zbyt skomplikowane.
• Intuicja podpowiada mi, że ten interes nie wyjdzie.
• Mam odczucie, że nasz plan nie wypali, jest złożony i kosztowny.
• Czuję, że to dobre posunięcie.
• Mam przeczucie, że dużo ryzykujemy, kiedy plan nie wyjdzie, zostaniemy z ogromnymi długami.

Kapelusz Biały

Obiektywizm, jest całkowitym przeciwieństwem czerwonego. Biały kapelusz zajmuje się faktami i liczbami. Biały kapelusz dominuje w firmie na co dzień, ale właśnie jako kontrast z czerwonym daje pełny obraz.

Słowa wypowiedziane spod białego kapelusza to:

• W zeszłym roku odnotowano 20% wzrost sprzedaży telefonów marki Samsung na całym świecie.
• Na początku roku średnie wynagrodzenie przekroczyło wartość 3200 zł brutto.
• Wszyscy eksperci przewidują spadek stóp procentowych jeszcze w tym roku
• Statystyki mówią, że Polacy coraz częściej wybierają samolot jako środek transportu.

Kapelusz Czarny

Obiekcje, to podejście logiczno-pesymistyczne, negatywne, ma oceniać i ostrzegać przed zagrożeniami. To zagrożenia, które spostrzegamy w danej sytuacji. Oceniając możliwość zmiany chronimy się przed zagrożeniem porażki. Pasuje do niego pytanie: „a co jeśli się nie uda?”. Jeśli kategorycznie nie stać nas na porażkę – złudne nadzieje należy porzucić i skupić się na innym działaniu niż np. inwestycje.  Warto pamiętać, że czarny kapelusz nie powinien blokować dyskusji.

Czarny kapelusz może powiedzieć:

• Nasza firma nie istnieje na rynku amerykańskim, wprowadzenie tam produktów może spowodować ogromne straty, gdy produkt się nie przyjmie.
• Podane przez ciebie liczby są sprzed czterech lat. Próba jest bardzo mała. Liczby dotyczą tylko południa kraju.
• Uważam, że pracownicy nie powinni być premiowani pieniędzmi, oni traktują je z czasem jako część ich wynagrodzenia i nie są tym wystarczająco zmotywowani.

Kapelusz Żółty

Entuzjazm, to przyjęcie pozytywnej postawy. Żółty kapelusz jest dokładnym przeciwieństwem czarnego. Żółte myślenie to ciekawość, przyjemność i radość. To zamiana w przedsiębiorcę, który widzi wszystko jako sukces. Może odwoływać się nie tylko do logiki, ale także do marzeń: co sobie kupię w nagrodę, jeśli ten pomysł się uda i dobrze na tym zarobimy? Gdzie zabiorę na wycieczkę rodzinę? Żółty wskazuje najlepsze wyniki w przyszłych statystykach i prognozach. Sukces totalny.

Myśląc spod żółtego kapelusza, możemy powiedzieć:

• To jest najlepszy pomysł, będziemy działać na skale światową.
• Jeśli nie będziemy żałować środków na marketing, to wyprzedzimy konkurencję.
• Ta szklanka nie jest w połowie pusta, ale w połowie pełna.

Kapelusz Zielony

Kreatywność, możliwości. Człowiek w zielonym ma za zadanie pokazać nowe spojrzenie, nowe punkty widzenia rzeczywistości. Nie ma obowiązku logiki. Zielony nie trzyma się reguł, ma za zadanie działać inaczej niż karzą wzorce. To czysta kreatywność i innowacyjność. Jak inaczej popatrzeć na ten problem?  Zielony kapelusz ma rzucić nową myśl. Często to właśnie najlepszy i najważniejszy kapelusz dla rozwoju. Pozwala odkryć utajone talenty.

Zielony kapelusz sprawi, że powiemy:

• Obniżmy ceny linii produktów, przyciągniemy klientów.
• Wyobraźmy sobie, że robimy kwadratowe hamburgery.
• Przenieśmy dział produkcji do mniejszego miasta.

Kapelusz Niebieski

Organizacja, chłodny bezstronny obserwator. Nie pyta o to ,,co?”, tylko o to ,,jak?”, oznacza też dyscyplinę i spokojne rozkładanie zadania na mniejsze, tak, aby zaplanować je jak najlepiej. W niebieskim kapeluszu myślimy o tym, co teraz powinniśmy zdziałać. Niebieski nie tylko kontroluje, niebieski porządkuje oraz określa ograniczenia i priorytety, nie pozwala wychodzić poza określone granice. To niebieski programuje wygląd całej sesji, zwłaszcza, gdy omawiana kwestia wiąże się z dużymi emocjami.

Gdy widzimy że zbytnio drążymy jeden aspekt, wiemy że nadszedł czas na zmianę postrzegania. Tutaj pomysłem może być burza mózgów plus zestaw kapeluszy wkładanych po propozycji nowej koncepcji lub znaczącej zmiany: np. w tym miesiącu nie ma hierarchii w firmie. Pracując tą techniką w grupach możemy przyjąć wiele strategii, w zależności od sytuacji.

Technika Walta Disney’a

Strategia Disney’a to narzędzie służące do poszukiwań kreatywnych rozwiązań problemów, a także do osiągania zamierzonych celów i przedsięwzięć. Można powiedzieć, że jest to ulepszona „burza mózgów”. Metoda jest prosta i jasna, dlatego z łatwością można ją zastosować w każdym przedsiębiorstwie. Uczestnikiem tej techniki może być każdy z pracowników, mogą myśleć indywidualnie lub grupowo. Ich zadaniem jest wcielanie się w rolę Marzyciela, Realisty i Krytyka.

 Każda z ról ma inny punkt widzenia problemu:

• Marzyciel – marzymy, czyli podchodzimy do problemu bez ograniczeń, podchodzimy do tematu twórczo, wymyślamy najróżniejsze rzeczy, wszystko jest dopuszczalne i nie zastanawiamy się jak to zrobimy.  Wszystko jest możliwe!
• Realista – analizujemy pomysły Marzyciela, podchodzimy do nich racjonalnie, rozwiązania nierealne do wykonania są odrzucane.
• Krytyk – doszukujemy się minusów rozwiązania, co może się stać, jakie są zagrożenia danego rozwiązania, czy na pewno to jest dobre posunięcie.

Technika Disney’a, może być stosowana w zespole jak i indywidualnie, wtedy jedna osoba po kolei wciela się we wszystkie trzy role. Prostsze więc jest zastosowanie tej metody w zespole, gdzie odpowiednio poszczególne osoby są marzycielami, realistami lub krytykami.

Strategia Disney’a nie jest prostoliniowa. Uczestnicy patrzą z perspektywy Marzyciela, następnie Realisty i na koniec z punktu widzenia Krytyka, jeśli na drodze pojawią się wątpliwości i argumenty na niedoskonałość pomysłu, należy cykl myślowy zacząć znowu od Marzyciela itd. W ten sposób idea przyjmuje swój ostateczny kształt. Cykl ten nazywamy kreatywnym kołem myśli.

Zalety stosowania techniki Disney’a:

• Nie ograniczamy się do myślenia szablonowego
• Spojrzenie na problem z różnych punktów widzenia
• Twórcze rozwiązywanie problemów, innowacyjne pomysły
• Analiza zagrożeń i plan jak się przed nimi ustrzec
• Zdefiniowanie i opisanie wszystkich zagadnień dotyczących projektu: zasoby, plan realizacji, wizja, potrzeby, zagrożenia itd.
• Metoda jest prosta i niekosztowna, wystarczy zespół ludzi i trochę czasu 

Mapa myśli

Mapa myśli (mapowanie myśi) to metoda utworzona przez angielskiego naukowca – Tony’ego Buzana, który był zafascynowany mechanizmami pracy ludzkiego umysłu, mnemotechnikami i rozwojem kreatywności jednostek i zespołów. Ta metoda notowania ma na celu szybsze przyswajanie wiedzy. Z reguły myślimy skrótowo, słowami-kluczami, obrazami, symbolami. Zdecydowanie łatwiej zapamiętać coś kolorowego niż słowa pisane długopisem. Mapy myśli poruszają do działania prawą półkule mózgu, odpowiedzialną za kreatywne myślenie, wyobraźnię, marzenia, emocje, itd.

Metoda ta jest skuteczna, niekosztowna i bardzo prosta, tworzy się ją w kilka minut.

Aby sporządzić taką mapę, należy wziąć kartkę papieru A4 lub większą i ułożyć ją poziomo. Na jej środku umieszcza się główną myśl, temat lub tytuł mapy. Ważne, by wszystko było czytelne. Warto posługiwać się rysunkami, najprostszymi symbolami, kolorami. Następnie tworzy się gałęzie, na nich powinny pojawić się słowa – klucze lub rysunki, gałęzie muszą się ze sobą łączyć.

Dobrze sprawdza się tzw. wersja promienista mapy, w której główna myśl/grafika znajduje się pośrodku kartki, a gałęzie rozchodzą się promieniście wokół centrum. Nie jest to jednak sztywna reguła, ważne, by była dla autora najefektywniejsza i ciekawa.

Istotne jest, aby w swojej mapie stosować hierarchię pojęć, myśli, idei tzn. na gałęziach najbliższych centrum powinny znajdować się słowa klucze oddające dość ogólny sens gałęzi, tak, aby można było wyprowadzić kolejne gałęzie, które będą rozwinięciem, doprecyzowaniem gałęzi nadrzędnej.

Początkowo, mapowanie myśli może nam się wydawać trudne. Jednak ich stosowanie jest bliższe naturalnemu, dziecięcemu sposobowi myślenia, który utraciliśmy w późniejszym wieku – między innymi ucząc się w szkole linearnego czytania i pisania.

Zwolennicy mapowania myśli uważają, że dopiero po zrobieniu pierwszych 30 map i nabraniu pewnej wprawy, można w pełni docenić skuteczność tej techniki.

Zasady tworzenia mapy myśli

• Używanie obrazów i symboli.
• Jedna gałąź prowadzi tylko do jednego słowa lub rysunku.
• Używanie wielkich liter.
• Używanie kolorów według własnych upodobań.
• Na mapie umieszcza się nie tylko informacje, ale i skojarzenia, pytania i problemy.
• Puść wodze fantazji!

Podsumowując, warto stosować metody kreatywnego rozwiązywania problemów, sprzyjają wymyślaniu innowacyjnych rozwiązań. Metody te, dają duże możliwości niskim nakładem. Oszczędzamy pieniądze i czas. Pracownicy są zmotywowani i otwarci, by spojrzeć na problem z innego punktu widzenia. Wspólne podejście do problemu, daje dużo większe szanse na szybkie jego rozwiązanie. Dzięki twórczemu myśleniu, firmy wyprzedzają swoje konkurencje, przez swą innowacyjność i nieszablonowe myślenie.